ÇAĞDAŞ SANATIN TAVRINI ANLAMAK ADINA 6 İLGİNÇ ESER

21. yüzyıl sanatını anlamak ve kavrayabilmek, modern sanat sürecine kıyıdan ya da köşeden hâkim olmayı gerekli kılıyor.  Öncü sanat hareketlerinin bu anlamda katkısı büyük. En basitinden yazı kapsamında gündem edilen Manzoni’nin ‘’Sanatçının Dışkısı’’ adlı eserinin çıkış noktasını anlamak için çeşitli okumalar yapmak elzem… Kısa bir modern sanat flörtü jargona hâkim olmamızı sağlıyor…

1960’lı yıllar itibariyle sanatta pek de alışık olunmayan ifade biçimlerine rastlanılır. Bu biçimlerdeki ana amaç karşı tarafa geçirilmek istenen mesajın ön plana alınmasıdır. Estetik ise alaşağı edilir. Bazılarınca bu Marcel Duchamp’ın sanata katkılarındandır ama kimisine göre de sanatı yerle bir edişidir… Sanat eleştirmeni Baudrillard kendisi için ‘’Bayağılığa sanat statüsü kazandıran Duchamp yeni bir sanat çağı başlatmadı; sanatı vasiyetsiz bırakarak, onu kendinden başka öğütecek hiçbir şeyi kalmamış bir bekar makine olmaya terk etti’’ (Baudrilard, 2018, s. 22-23). Sözlerini sarf etmiştir. Yazarın eleştirisinin odağında sanatçının 1917 yılında hazır bir nesne olan pisuarı ters çevirip, sergiye göndermesi vardır. Öyle ya bu eylem sonrası sanatın direksiyonu ciddi derece de farklı yöne doğru kırılmıştır.

                                           

                                          Fountain (Duchamp) - Vikipedi (wikipedia.org) (Erişim: 25.03.2022).

Daha ileri de sessiz bir piyano konseri veren John Cage – 4’33’’-, kendisini sanat galerisinde tam anlamıyla insanlara sunan Abramovic – Rhythm 0- ve yazı kapsamında incelenecek olan, sanat eşrafını epey bir sorgulamalara iten Castellan’ın ‘’Komedyen’’ adlı muz içeren eseri de ilginç örnekler olarak dikkat çeker. Kısaca çok sayıda örnek vardır ve bizlerde bu izleri takip ederiz…  6 ilginç örnek adlı bu yazımızda gündem edilen çalışmalar Duchamp’ın mirasından hareketle işi daha ileri götürenlere aittir. Bakanları şaşkına çeviren işlerdir bunlar... Hele sonlara doğru bir örnek var ki – Galerideki Pek Kavramsal Gözlük- kavramsal sanatın toplum üzerindeki etkisi üzerine ilginç bir çalışmadır bana göre…

HAFTANIN ŞARKISI NO 10: JOHN CAGE  - 4’33” - SANATATAK (Erişim: 24.03.2022).

Pietro Manzoni – Sanatçının Dışkısı, 1961

Dışkıyla münasebetini artıran ve insanları da bu münasebete dahil eden Manzoni’yi konuşalım… Çok sayıda Modern Sanat kitabının kapak resmidir bu eser. Manzoni’nin bu eseri 1961 yılına ait. Üzerinde tam olarak şöyle yazar; İçerik 30 gr net, Taze korunmuş, Mayıs 1961’de üretildi. İtalyan sanatçı taze korunduğuna kadar geniş bir bilgi paylaşımında bulunuyor. Taze korunmasaydı almazlardı bak… İçinde gerçekten dışkı mı vardı yoksa sanatçı öyle algılanmasını mı arzuladı orası bilinmez ancak sanat eseri olarak düşündüğünüz de kokusu buraya kadar geliyor olsa gerek…

Çağdaş Sanata Varış 171| Postmodern Sanat 5 - Füsun Kavrakoğlu (kavrakoglu.com) Erişim: 25.03.2022).

Nedendir bir sanatçı tutup dışkısını kutuya tıkar ve bunu piyasaya sanat eseri olarak sunar? Ya da neden böylesine bir üretim Sotheby’s da satışa sunulur… Yoksa sanatçının tükürdüğü sanattır anlayışından, sanatçının dışkısı sanattır fikrine kadar ilerlemiş midir iş?

Manzoni burada geleneksel fikirlerden, süreçlerden ve formlardan kurtulmaya çalışmaktadır aslında… Bununda beyanını bu şekilde yapmayı tercih etmiştir … Kısaca sanat üretimi ve insan üretimi arasında bir sorgulama process’i…. Sanatçı tarafından imzalanan her şey sanattır diyor Manzoni, Dışkısı bile… Bu tür başka eserleri de var sanatçının ama üretime kaynak olan malzeme nedeniyle olacak ki daha çok dikkat çekti, çekiyor. Belki de sanat çerçevesinde değerlendirdiğimiz de zamanının en çılgın jestlerinden biri… Sanatın aurasını, sanatçının yerini, bir üretimi eser olarak tasdik edenlerin sorgulanması… Vasat bir nesneyle önemli bir tartışma süreci inşa eder Manzoni…1]

 

Paçavraların Venüsü, Michalengelo Pistoletto, 1967

                Arte Povera, yani Yoksul Sanat akımında sanatçılar bildiğimiz sanat materyallerinden uzaklaşarak eserlerini atık malzemeler kullanarak gerçekleştiriyorlar. Oldukça ucuz olan bu maddeler arasında kâğıt vardır ip vardır cam vardır gazete parçaları vardır sen ve ben haricinde her şey mümkündür… İtalya’da ortaya çıkan bu hareketin var olmasındaki ya da sanatçıların bu tür nesnelerle eserlerini meydana getirmelerindeki ana neden galerilerin sanat eserleri vesilesiyle kazandıkları yüksek miktarlara, yani galeri sistemine karşı çıkma arzularıdır. Bir diğer neden ise İkinci Dünya Savaşı’nın yaratmış olduğu ekonomik sarsıntı (Gompertz, 2015, s. 274-275).

Bu eseri seçmemin nedeni CerModern’de birebir iletişime geçmiş olmamdır. Tiyatro kulübünden birkaç arkadaşıma bildiğim doğrultuda eserleri anlatmaya çalışırken modern sanat kitaplarında yer etmiş bu eser karşımıza çıkmıştı. Sergi 1950 ve sonrası İtalyan sanat insanlarının üretimlerini sunuyordu bizlere... Açıkçası CerModern’e bu anlamda teşekkür ediyorum. Paçavralar Venüs’ü tam oracıkta karşımızda duruyordu sayelerinde…

Venus of the Rags, 1967 - Michelangelo Pistoletto - WikiArt.org (Erişim: 25.03.2022).

Alçı bir Venüs’ün etrafında üst üste yığılmış paçavralar… Bu çalışma güncel ve tarihsel olanı bir arada sunar bizlere. Değerli ile değersizi yani… Bir zamanların best of’u olan Venüs artık sanatçı tarafından utanmışçasına duvara döndürülmüş ve paçavralara layık görülmüştür… Pistoletto’nun Venüs’ü geçmişin harikalığını yansıtırken bugünün yozlaşmışlığına hatta deyim yerindeyse beterliğine vurgu yapar… Yani tüketim kültürü çılgınlığına, tek kullanımlık ve bir o kadar da dar doğasına (Gompertz, 2015, s. 275).

 Tarihle ilgilenmeyen toplum bu eser ile far görmüş tavşana dönüşecekti belki de…

 

Andres Serrano, Piss Christ, 1987

Serrano’nun bu işi çağdaş sanat eşrafınca epey tartışılıyor… Sanatçının yola çıkarken ki niyeti farklı ama neye niyet neye kısmet… Piss Christ’te Serrano’nun kendi idrarı ve kanıyla doldurduğu bir kavanoz görüyorsunuz ama kavanoza iliştirilen bir şey daha var: Bir İsa hem de fotoğraf…

Sanatçının gailesi ABD’de Haç sembolünün değersiz kılınması ve anlamının alaşağı edilmesine bir tepki göstermek… Bu şekilde itiraz ediyor sanatçı İsa’nın öğretilerini kendi arzuları doğrultusunda kullananlara…  İsa’ya bir anlamda hürmet gösterisinde bulunan, çektiği acılara parmak basmak isteyen sanatçının bu eseri İsa’nın kan ve idrarla bir arada sergilenişi sebebiyle büyük tepki görüyor… Yetmiyor çeşitli sergilerde tahrip bile ediliyor…[2]

Piss Christ by Andres Serrano - A closer look | Artland Magazine (Erişim: 25.03.2022).

Martin Creed, Işıklar Yanıp Sönüyor, 2013

Bir galeriye girdiniz ve emin adımlarla sergi alanına doğru yürüyorsunuz. Genç yaşlı fark etmeksizin herkes güzel güzel giyinmiş ki bu insanlar yol yordam bilirler bu hususta. Derin bir konuşma, derin bir odak ve derin bir sessizlik. Herkes dikkatlice eserleri inceliyor… Ansızın elektrikler gitti… ‘’Haydaaa… O kadar da para veriyoruz bu sergilere bir elektrik faturası yatırılmaz mı?’’ derken bunun aslında bir eser olduğunu fark ederseniz ne olurdu? Evet bu mekân normal bir yer olsa elektrik faturası ödenmemiş olabilir ve kurumlar hizmet vermemeyi tercih ederek elektriği kesebilir… Peki ya bu ortam bir sanat galerisiyse… Kavramsal bir işin içerisinde bir paydaş olarak bulunuyor olabilir misiniz? Exactly! 

Martin Creed eserin adından da anlaşılacağı üzere ışıkları bir yakıyor, bir söndürüyor galeri mekânında. Britanyalı oldukça düşünmüş ulaşmak istediği hedefi…Eserin ne bir konusu ne bir içeriği mevcut. Sanatçı hiçbir emek, enerji ve çaba harcamadan içinde yaşadığımız bu dünyaya sanat eseri bırakma arayışına girmiş olabilir mi? Tek bir ışık kapatma hareketi, karanlık ve ansızın aydınlık… [3]

Martin Creed – Collective (wordpress.com) (Erişim: 25.03.2022).

Maurice Doherty, Bu Gösteriyi Almak İçin Küratörle Yattım, 2016

Sert bir eleştiri Doherty’den... ‘’Bu Gösteriyi Almak İçin Küratörle Yattım.’’ Sanatçı küratörlerin bazı sanatçıları diğerlerine nazaran daha ön plana almalarının altında bir bit yeniği arıyor olsa gerek. Bu söylemiyle bu tür bir yaklaşımı baltalıyor ve bir anlamda tek satırlık bir şaka ortaya koyuyor Doherty. Eser bir anlamda yozlaşmış sanat dünyasının rekabetçi dedikoduları üzerine kurgulanıyor. Odakta eserin adından da anlaşılacağı üzere küratörler var. Artık hangi küratörü kafaya taktı bilinmez ama attığı taş ürküttüğü kuşa değiyor görünüyor…

Artık Herkes Küratör! - Artdog İstanbul (artdogistanbul.com) (Erişim: 25.03.2022).

Artık oyunun baş aktörlerinden olanlardan biri de küratörler. Bir sergiye kimin dahil olup olmayacağına kadar işi kotaran kişidir küratör… D’oherty kendini beğenmiş sanat dünyasına, bu dünyanın meşruiyeti şüpheli hale gelen önemli bir parçasına ve etik değerlere işaret eder bu eseriyle. Bu korkunç ve cesur olarak nitelendirebileceğimiz ifadeyle, ortama asi bir müdahale de bulunarak şimdi onlar düşünsün diyor adeta sanatçı. Yıkıcı, sorgulayıcı ve bir o kadar da düşündürücü…[4]

 

Gençlerin Şakası: Galeri’deki Pek Kavramsal Gözlük (!) 2016

Doğru okudunuz… Bu bir sanat eseri değil, en azından sanat eseri olması gailesiyle yapılmış bir eylem değil. Olay yeri: San Francisco. İki tane genç ve bu gençler senden benden farklı olarak çeşitli espritüel yeteneklere sahip. Belki bizlerde öyleyiz ama cesaret konusu olayı farklı kılıyor…  Bir sanat galerisi düşünün ve sadece bembeyaz duvarlar ve bu duvarlarda eserlere yönelik içerik bilgisinin yer aldığı panolar olsun. Biraz öte de bir farklılık var o da ne? Yerde bir gözlük…  Modern ya da çağdaş fark etmez sanat eserinin ardında yatan ilahi bakış açılarını araştırmak büyük bir keyif oluyor... Bu algı öyle ki sizin bir galeride şaka amaçlı yere bırakılan bir gözlüğü dahi sanat olarak algılamanıza sebep olabiliyor.  Neler neler… Gözlüğün önünde yerlere yatıp fotoğraf çekmeler, gözlük hakkındaki düşüncelerin bir anlamda masaya yatırılması… Gözlüğe derin derin bakmalar… Neredeyse gözlüğe saygı duruşunda bulunuluyor orada…  Bu iki genci neyin sanat neyin sanat olmadığı tartışmasını böyle bir eylem ile tekrar gündem etmeleri sebebiyle tebrik ediyorum. Kavramsal sanatın kavramsal olmayanla toplumdan öcü desek yeridir…[5]

İki Kafadar Sanat Galerisinde Yere Gözlük Bıraktı, İnsanlar Sanat Eseri Sandı! (onedio.com) (Erişim: 24.03.2022).

Bir Taşta İki Kuş: Muz Vakası, 2019

 

İtalyan sanatçı Maurizio Cattelan, 20. yüzyıl modern sanat akımlarının temel ilkelerini harmanlamış ve böylelikle günümüz sanatında kendisine yer edinmiştir. Sanatçının işleri, komik, tuhaf, şakacı, parodi, kışkırtıcı, kimi zaman saçma sapan, ironi içeren, yıkıcı ve tartışmaya sebep olan çalışmalar olarak tanımlanmıştır (Wilson, 2015, s. 88). Şunu hatırlatmakta fayda var; sanatçı ünlenmesine sebep olan muz adlı eseri öncesi çok sayıda farklı girişimlerde bulunmuş, onlarca yıl çabalarının sonucunu muz adlı çok pardon ‘’Komedyen’’ adlı eseriyle almıştır. Miami Art Basel sanat fuarında sergilediği bu çılgın ve bir o kadar da sıra dışı olarak nitelendirebileceğimiz eseri sanat eşrafınca büyük ilgiyle karşılanır ki emin olun böyle bir sanat ortamında farklılık ortaya koymadığınızda esameniz okunmuyor… Kimi eleştirmen çok önemli bir noktaya parmak bastı der Castellan için kimisi ise sanatı bayağılaştırdığını ifade eder Baudrillard’ın ‘’Sanat Komplosu’’na selam çakarak…

Komedyen Cattelan’ın duvara koli bantı ile bantladığı sıradan bir muzdur. Sanatçı bu çalışması için gerçek bir muz kullanarak hazır-nesne bir eser otaya koymayı tercih eder. Cattelan’ın uzun zamandır bir muz heykeli fikri üzerinde çalıştığını ifade eden, Fransız sanat galerici Emmanuel Perrotin, şöyle bir açıklama yapar. “Önce çam sakızı reçinesiyle yapmaya çalıştı, sonra bronz yapmayı denedi ama ikisi de istediği sonucu vermedi. Sonunda gerçek bir muz kullanmanın en iyi çözüm olacağına karar verdi. Başta şaka gibi görünüyor ama sonra bir adım geriye çekilip bir daha baktığınızda bambaşka bir anlam kazanıyor.” Ve Muzun hem küresel ticaretin sembolü hem de komedinin klasik bir aracı olduğuna dikkat çeken Perrotin, eserin bir çift anlamlılık örgüsü içinde eleştiri ile mizahı birleştirdiğini vurgular.  Cattelan zaten popüler kültüre meydan okuyan bir sanatçı olduğu için bu harekete şaşırmamak gerekir. Sonuçta sanat tarihinde hazır nesne kullanımı ilk olarak Duchamp’tan çıkmıştır. Sıradan nesneler sanatla iç içe geçer, güzellik sunmak yerine sorgulatmayı ve düşündürmeyi ister…[6]

 

Vaka-i Vakvakiye olarak 'muz vakası'* (gazeteduvar.com.tr) (Erişim: 25.03.2022).

 

Duvara bantlanmış muz eseri sergide sanatseverlerle buluşurken, aynı sergide eserlerini sergileyen David Datuna adlı başka bir sanatçı, esere yaklaşarak duvara bantlı muzu yerinden çıkartarak yemiştir. Kendisi bir performans sanatçısıdır = Bir taşta iki kuş… Sanatçı Genco Gülan Cattelan’ın ‘Komedyen’ adlı çalışmasını çok beğendiğini şu sözlerle ifade eder: “Çünkü bu iş, hepimizi sanat hakkında konuşturmaya başladı. Birdenbire bütün dünyanın gündemini değiştirdi. Ve sanat sektöründe oyun kurucunun, kural belirleyicinin sanatçı olduğunu bize gösterdi.” [7]

Eserle sosyal medyadan ya da fiziki mekânda temasta bulunanlar ‘’Ben yaparım bunu’’ demiştir… Evet, Castellan’ın işlerini – eğer duvara bantlanan bir muzdan hareketle konuşuyorsak- ben dahil hepimiz hemen şu dakika yapabiliriz... Ancak bunu yaptığımızda eserimiz artık Castellan’ın adıyla anılacaktır. . Ek olarak Castellan ile aramızda bir fark var. Bizler yapıyorum derken o çoktan fişi çekmişti… Modern zamanın bütün hedefi denenmemişi denemek üzereymiş gibi görünüyor… Hal böyleyken sanatçının denenmemişi deneyerek yarattığı işleri kopyalayıp bir yenisini üretmeyi denemek günümüz sanat anlayışına zıt değil midir?

KAYNAKÇA

Gompertz, W. (2015). Pardon Neye Bakmıştınız? çev.Süreyya Evren, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları

https://www.aksam.com.tr/dunya/duvara-bantlanmis-muz-120-bin-dolara-satildi/haber-1027678

https://www.art.salon/artwork/piero-manzoni_merda-dartista_AID326436 adresinden 14 Mart 2021 tarihinde erişildi.

https://www.hurriyet.com.tr/kitap-sanat/turkiyede-muz-degil-dayak-yerdi-41393602 adresinden 24 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/keyif/duvara-bantlanmis-muz-120-bin-dolara-satildi-41390261 adresinden 15 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/features/banana-duct-tape-artwork-maurizio-cattelan-artist-banksy-shredded-painting-a9244311.html adresinden 25 Mart 2021 tarihinde erişildi.

https://www.indyturk.com/node/104946/d%C3%BCnyadan-sesler/sanat-d%C3%BCnyas%C4%B1n%C4%B1n-muhte%C5%9Fem-muz-an%C4%B1-hi%C3%A7bir-%C5%9Feyi-de%C4%9Fi%C5%9Ftirmeyecek adresinden 25 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://magazine.artland.com/immersion-piss-christ-stories-of-iconic-artworks/ adresinden 25 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://www.mauricedoherty.com/Slept_With_Curator.html adresinden 9 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://www.moma.org/collection/works/101549?artist_id=28505&page=1&sov_referrer=artist adresinden 25 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://onedio.com/haber/iki-kafadar-sanat-galerisinde-yere-gozluk-birakti-insanlar-sanat-eseri-s adresinden 24 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://www.tate.org.uk/art/artworks/pistoletto-venus-of-the-rags-t12200 adresinden 19 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://www.theguardian.com/artanddesign/2012/sep/28/andres-serrano-piss-christ-new-york adresinden 8 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://www.themagger.com/maurizio-cattelan-muz/ adresinden 25 Mart 2022 tarihinde erişildi.

https://www.wikiart.org/en/piero-manzoni/artist-s-shit-1961 adresinden 14 Mart 2021 tarihinde erişildi.

Wilson, M. (2015). “Çağdaş Sanat Nasıl Okunur”. Nisan. Çev: Firdevs Candil Erdoğan. Hayalperest Yayınevi, İstanbul

 

Okuma Önerileri

Antmen, A. (2021). 20.Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar, İstanbul: Sel Yayıncılık

Baudrillard, J. (2018). Sanat Komplosu, İstanbul: İletişim Yayınları

Beard, L, (2018). 30 Saniyede Güzel Sanatlar, İstanbul: Caretta Kitapları

Hodge, S. (2013). Beş Yayında Çocuk Bunu Neden Yapamaz? İstanbul: Hayalperest Yayınevi

Hopkins, D. (2018). Modern Sanattan Sonra, İstanbul: Hayalperest Yayınevi

Kuspit, D. (2004). Sanatın Sonu, İstanbul: Metris Yayıncılık

Türkdoğan, T. (2014). Sanat Kültür Politika: Modernizm Sonrası Tartışmalar, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti

Röportaj Önerileri: Çağdaş Sanat Bir Kandırmacadan mı İbaret? (6) Çağdaş sanat bir kandırmacadan mı ibaret? Sanat eleştirmeni Avelina Lesper anlatıyor - YouTube ve Marina Abramovic Ryhthm 0 (6) Marina Abramovic on performing "Rhythm 0" (1974) - YouTube