Kayseri Şah Cihan Kümbeti (Döner Kümbet)

Sayfayı Paylaş:

Yapı, giriş kapısının üzerinde yer alan kitabesine göre Şah Cihan Hatun için yapılmış olup Albert Gabriel, yapıyı Ahlat kümbetlerine olan benzerliğinden dolayı 1276-77 yıllarına tarihlendirmektedir.

Döner Kümbet olarak bilinen yapı, dıştan on iki köşeli ve mukarnas kornişler üzerine oturan konik çatılıdır. Bina, içten silindirik bir kubbe, dıştan ise konik bir külahla örtülüdür. Yapının oniki yüzünde de kaval silmelerden oluşan sivri kemerli panoların içleri geometrik motiflerle hareketlendirilmiştir. Karşılıklı beşer basamakla çıkılan yapının iç mekanına beş sıra mukarnaslı bir giriş kapısından girilmektedir. Giriş kapısının hemen karşısında bir mihrap ve duvarlarda mukarnaslı giriş kapısının daha küçük boyutunda iki pencere açıklığı yer alır. Yapının mumyalık bölümü sonradan doldurulmuştur.

  

Yapının özellikle giriş cephesi ile iki yanındaki yan panolar, hem geometrik hem de bitkisel ve hayvansal süslemeleriyle dikkat çekidir. Palmet ve rumilerden oluşan sivri kemerli kitabe panosunun altında, iki sfenks motifi sırt sırta yerleştirilmiştir. Bu ikisinin arasında tahrip olmuş ve çiftbaşlı kartal olduğu düşünülen bir hayvansal bezeme görülmektedir. Girişin iki yanındaki sivri kemerli panoların ortasında birer hurma ağacı kullanılmış, bunun dışında girişin doğusundaki cephede yer alan ağacın altında biri tahrip olmuş karşılıklı iki aslan motifi yer almaktadır. Ayrıca; kapının solundaki kutsal ağacın dallarının ucundaki motifler tahrip olmuştur. Bu süsleme öğeleri büyük olasılıkla aslan motiflerinden oluşuyordu. Hurma ağaçlarının tepeliğini çiftbaşlı kartal motifi süslemektedir.

  

Öte yandan; konik külağın altında bir sıra halinde mukarnas dizisi ile yapının beden duvarının en üstünde, mukarnas dizlerinin altında ilk sırada geometrik, altında ise bitkisel iki kuşak yapıyı dolanır. Bunun dışında kümbetin sivri kemerli dış yüzey panolarının içinde geometrik süslemeler görülmektedir.

Bilindiği üzere sfenksler Antik dünyada özellikle Mısır'da mezarların koruyuculuğunu üstlenmektedir. 12-13. yüzyıllarda İslam dünyasında inşa edilen mezar yapıları üzerinde ve defin kumaşlarının süslemesi içinde yer alan sfenks motifleri sonsuz ışık, yaşam sonrası veya cennet fikirlerini çağrıştırmaktadır. Yapıdaki hurma ağacı, “Hayat Ağacı” olarak kullanılan bitkisel süslemelerden biridir. Ölümsüzlüğü simgeleyen bu bitki, İslam inancına göre cennette bulunan bir ağaç türüdür. Kutsal ağaç motiflerinin tepesinde yer alan Çift Başlı Kartal motifi, Güneş veya Gökyüzü Kapısı'nın, dolayısıyla Cennet Kapısı'nın koruyucusu ve simgesidir. Aslan motifi de benzer anlamlara sahiptir. Aslan İslam öncesi Yakın Doğu’da güneş simgesi ve Gökyüzü veya Güneş Kapıları'nın koruyucusu olarak uygulanmış ve sonrasında İslam döneminde de bu gelenek devam etmiştir.

  

Selçuklu sanatında sıklıkla rastlanılan kartal motifine; Erzurum Çifte Minareli Medrese, Sivas Gök Medrese, Erzurum Yakutiye Medresesi gibi önemli tarihi eserlerde hâkimiyet timsali, Diyarbakır Kalesi’ndeki Ulubeden ve Yedikardeş Burcu’nda devlet armaları olarak yer verilmiştir. Yine bu tarihi yapılarda, Hurma Ağacı da kullanılmıştır. Halkimiyet sembolü olarak kullanılan aslan, süsleme olarak Anadolu'daki hemen hemen tüm kalelerde karşımıza çıkmakla birlikte bunun dışında; Kayseri Gevher Nesibe Şifahanesi, Sivas Keykavus Darüşşifası, Niğde Hüdavent Hatun Türbesi, Konya Alaaddin Köşkü, Karatayhan, Tokat Gök Medrese, Alayhan, Çay Hanı gibi yapılarda bezeme olarak yapı duvarlarını süslemiştir.